महादेवाने गणपतीचे मूळ मस्तक परत का लावले नाही?

शिवपुराणातील रहस्य: भगवान गणेश हे हिंदू धर्मातील सर्वांत आदिपूज्य देव आहेत. कोणत्याही शुभकार्याची सुरुवात त्यांच्या नामस्मरणाने केली जाते. पण एक प्रश्न आजही अनेकांच्या मनात आहे –
“महादेवाने गणपतीचे मस्तक कापले तेव्हा तेच मूळ मस्तक परत का लावले नाही? आणि हत्तीचेच मस्तक का लावले?”

या प्रश्नाचे स्पष्ट उत्तर शिवपुराणातील रुद्रसंहितेच्या कुमारखंडात दिलेले आहे. या कथेत एक गहन रहस्य दडलेले आहे, जे गणेश जन्मकथेला आणखी दिव्य बनवते.

गणपतीचा जन्म व पार्वती मातेचे संकल्प

पार्वती मातेने स्नानासाठी तयार होणाऱ्या उटण्यामधून गणपतीची निर्मिती केली. त्यांनी त्यात आपला प्राणश्वास आणि मातृत्वभाव ओतून एक दिव्य बालक निर्माण केले.
गणपती जन्मल्यानंतर पार्वती मातेने त्याला आपल्या कक्षेच्या बाहेर उभे केले आणि सांगितले की –
“मी स्नान करीत आहे, तोपर्यंत कोणालाही आत येऊ देऊ नकोस.”

गणपतीने आईच्या आज्ञेचे पालन करीत बाहेर उभे राहिले. त्याचवेळी महादेव तेथे आले, पण गणपती त्यांना ओळखत नसल्यामुळे त्यांना प्रवेश नाकारला.

महादेवांचा रोष आणि गणपतीचे शिरच्छेद

महादेव हे संपूर्ण सृष्टीचे पालनकर्ते असले तरी गणपती आईच्या आज्ञेवर ठाम राहिले.
यामुळे देवांमध्ये वाद निर्माण झाला आणि अखेर महादेवांनी तीव्र क्रोधाने आपल्या त्रिशूळाने गणपतीचे मस्तक उडवले.

या प्रसंगाने पार्वती मातेचा दु:ख अनावर झाले.
त्या कालरूप धारण करून संपूर्ण विश्वाचा विनाश करण्यास तयार झाल्या.
सर्व देव घाबरले आणि महादेवांना विनंती करू लागले की गणपतीला परत जिवंत करा.

मूळ मस्तक परत का लावता आले नाही?

शिवपुराणानुसार, गणपतीचे मूळ मस्तक त्रिशूळाच्या प्रहारामुळे पूर्णपणे नष्ट झाले होते.
ते इतके तुकडे-तुकडे झाले की पुन्हा जोडणे अशक्य होते.

यामुळे महादेवांनी जाहीर केले की –
“उत्तर दिशेकडे जो पहिला प्राणी निद्रावस्थेत दिसेल, त्याचे मस्तक आणले जाईल आणि गणपतीवर बसवले जाईल.”

हत्तीचे मस्तक आणि गजानन रूप

गणेशाचे सहकारी गण उत्तर दिशेकडे गेले आणि पहिला प्राणी जो निद्रावस्थेत दिसला, तो होता एक हत्ती.
त्याचे मस्तक आणून गणपतीच्या शरीरावर बसवण्यात आले.
हत्तीचे मस्तक बसताच गणपतीने दिव्य आणि तेजस्वी रूप धारण केले.

या हत्तीचे नाव गजासूर होते. गजासूर हे अत्यंत बलशाली व तपस्वी प्राणी होते.
त्याच्या मस्तकाच्या योगाने गणपतीला “गजानन” हे नाव प्राप्त झाले, ज्याचा अर्थ आहे –
“हत्तीचे मुख असलेला परमेश्वर.”

गणपतीला वरदान व प्रथम पूज्यत्व

गणपतीला जीवनदान दिल्यानंतर महादेवांनी पार्वती मातेची समजूत काढली.
सर्व देवांनी महादेवांना विनंती केली की या दिव्य बालकाला विशेष स्थान द्यावे.
त्यावर महादेवांनी जाहीर केले –
“गणेश हा सृष्टीतील सर्व देवांमध्ये सर्वप्रथम पूज्य असेल.
कोणतेही कार्य गणेशाच्या पूजनाशिवाय पूर्ण होणार नाही.”

यामुळे गणपतीला आदिपूज्य व विघ्नहर्ता हे स्थान प्राप्त झाले.

हत्तीचे मस्तक का योग्य ठरले?

हत्ती हे हिंदू धर्मात बुद्धी, संयम, शक्ती आणि स्थैर्याचे प्रतीक मानले जाते.

हत्तीचे मोठे कान म्हणजे ज्ञान ग्रहण करण्याची क्षमता.
मजबूत सोंड म्हणजे अडथळे दूर करण्याची ताकद.
शांत स्वभाव म्हणजे समतोल आणि संयम.

यामुळेच गणपतीला हत्तीचे मस्तक मिळणे हे केवळ योगायोग नव्हते, तर दैवी नियती होती.

गणपतीला “गजानन” हे नाव

हत्तीच्या मस्तकामुळे गणपतीचे एक प्रमुख नाव झाले – “गजानन”
“गज” म्हणजे हत्ती आणि “आनन” म्हणजे मुख.
याचा अर्थ – हत्तीच्या मुखाचा देव.

हे नाव गणपतीच्या दिव्य आणि अद्वितीय स्वरूपाचे प्रतीक आहे.

निष्कर्ष

शिवपुराणातील ही कथा आपल्याला शिकवते की गणपतीचे हत्तीचे मस्तक ही केवळ एक कथा नसून श्रद्धा, ज्ञान आणि संयमाचे दैवी प्रतीक आहे.
गणपतीचे मूळ मस्तक नष्ट झाल्यामुळे महादेवांनी नवा जीवनशक्तीचा स्रोत म्हणून हत्तीचे मस्तक लावले आणि त्यांना जगातील सर्वप्रथम पूज्य देवतेचे स्थान दिले.

म्हणूनच गणेशोत्सवात आणि प्रत्येक शुभकार्यापूर्वी आपण प्रथम गणपतीची पूजा करतो, कारण ते विघ्नहर्ता आणि मंगलकर्ता आहेत.

“ॐ गं गणपतये नमः”